Kraków słynie z bogatej tradycji i kultury kulinarnej, a jednym z najważniejszych elementów tej historii są… bary mleczne. W stolicy Małopolski działa kilkanaście tego typu lokali, które od lat są ostoją tradycyjnej polskiej kuchni.
Pomysłodawcą i założycielem pierwszego baru mlecznego w Polsce był Stanisław Dłużniewski. W 1896 roku otworzył on pijalnię mleka pod nazwą Mleczarnia Nadświdrzańska na prestiżowym Nowym Świecie w Warszawie.
W okresie międzywojennym, taniość była wartością pożądaną, dlatego podstawą dań oferowanych w barach mlecznych były trzy składniki – mleko, mąka i jajka. Jednak z upływem czasu atmosfera w większości „mleczaków” uległa zmianie. Przeszły one różne transformacje, ale zachowały swój niepowtarzalny styl. Mimo że wiele barów mlecznych zniknęło z rynku, te które wciąż funkcjonują, mają wiernych klientów.
Niesprawiedliwie bary mleczne czasami wpisuje się na listę reliktów minionej epoki. Wystarczy odwiedzić jeden, aby zrozumieć, że te miejsca, które nieustannie cieszą się popularnością wśród mieszkańców Krakowa, spełniają ważne funkcje społeczne i – wbrew pozorom – są ostoją tradycyjnej polskiej kuchni.
Pierwszymi barami mlecznymi na mapie Krakowa były „Pionier”, otwarty w 1948 roku, oraz legendarna już dziś „Barcelona”, zlokalizowana na skrzyżowaniu ulic Piłsudskiego i Straszewskiego. Wcześniej w miejscu, gdzie obecnie znajduje się ten bar, mieściła się restauracja należąca do Celona Lustgartena, która była potocznie nazywana „Bar Celona”. Bar ten został wybudowany w połowie XIX wieku w sąsiedztwie Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej (dziś Akademia Sztuk Teatralnych) i Collegium Novum UJ. Szybko zdobył popularność, serwując posiłki o rozsądnej cenie dla szerokiego spektrum gości, od robotników po inteligencję pracującą.
Obecnie Zarząd Budynków Komunalnych w Krakowie posiada kilkanaście lokali użytkowych, które są wynajmowane do prowadzenia barów mlecznych. Jeden z najstarszych z nich, Bar Mleczny Centralny przy alei Róż (os. Centrum C1), działa w tym samym miejscu od 1958 roku. W 2022 roku, na zlecenie Zarządu Budynków Komunalnych, przeprowadzono wymianę witryn okiennych oraz drzwi wejściowych w tym lokalu. Prace zostały wykonane pod nadzorem Miejskiego Konserwatora Zabytków.
W ostatnich latach, również na zlecenie Zarządu Budynków Komunalnych w Krakowie, przeprowadzono prace dotyczące wymiany witryn i drzwi wejściowych w innych lokalach, które są wynajmowane do prowadzenia barów mlecznych. Wymieniono ślusarkę okienną i drzwiową w Barze Mlecznym na os. Jagiellońskim 7 oraz przy ul. Mogilskiej 58, gdzie znajduje się Bar Mleczny Smakosz. W Barze Mlecznym SPOŁEM przy os. Kazimierzowskim 22, wymieniono witryny, okna oraz drzwi wejściowe.
Działalność polegająca na prowadzeniu baru mlecznego jest jedną z kilku branż chronionych i zanikających, objętych szczególnym wsparciem Gminy Miejskiej Kraków.
